آثار سازنده زیارت از دیدگاه قرآن و سنت

زیارت در لغت به معنی «قصد» است و در موردی به کار می رود که فردی از نقطه ای به نقطه ای برای دیدار شخصی یا مکانی برود و هدفش از این کار تعظیم و تکریم آن فرد یا ان مکان باشد(1).

گاهی نیز زیارت به جمله ها و عباراتی گفته می شود که انسان با آنها با فرد سخن می گوید و این اصطلاحی دیگر غیر از اصطلاح لغوی است.

 

فطرت و آیین اسلام:

آیین اسلام ،آیین فطری است و دستورهای ان ،با آفرینش انسان ،هماهنگ و همسوست ؛این آیین از هر نوع تشریع خلاف فطرت ،پیراسته است.

قرآن مجید بر این اصل تصرسح می کند و می فرماید: «فأفم وجهک للدین حنیفا فطرت الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله ذلک الدین القیم و لکن أکثر الناس لایعلمون»(2) ؛پس رو به آیین حق گرا -توحید خالص- کن که خداوند در تهاد انسان ها جای داده است.دگرگونی در آفرینش الهی نیست. این است آیین استوار ،ولی بیشتر مردم نمی دانند.

مثلا انسان پیوسته داد و عدل را دوست داشته و از ظلم و ستم بیزار بوده است. به زندگی اجتماعی علاقه مند و از زندگی در بیغوله ها گریزان می باشد و همچنین...اکنون مسأله دیدار چهره های محبوب را در آرامگاه هایشان از نظر اسلام بررسی می کنیم.

 

علاقه به درگذشتگان فطری است:

هر انسان سالمی به پدران و مادران و فرزندان و بستگان و دوستان خود علاقه دارد و گاهی هستی خود را فدای آنها می کند و پس از درگذشت آنها نیز به یاد آنها می باشد و در خانه دل ،مهر و محبت آنها را پرورش می دهد و لذا آثار و یادگارهای آها را حفظ می کند. از این جهت پس از خاکسپاری علاقه مند است که مهر جوشان خود را در کنار قبر آنها به نمایش بگذارد ،تا رابطه ی او با این ازدست رفتگان قطع نشود و آرامگاه آنان به صورت خاصی محفوظ بماند.

بنابراین جلوگیری از زیارت قبور افراد مرد علاقه ،امرس است بر خلاف فطرت و گامی است بر خلاف خواسته های آفرینش انسان. از این جهت شرع مقدس به زیارت قبور دستور داده و آثاری بر آن بیان شده است.

 

آثار تربیتی زیارت قبور:

شکی نیست که انسان با حرص و ولع به مال و جاه آفریده شده ولی در عین حال عواملی در حیات او هست که این خواسته را تعدیل می کند و به این غریزه سر و سامان می بخشد و کاری می کند که تلاش او برای زندگی و گردآوری اموال و ثروت در مسیر سعادت او باشد نه در مسیر گرداوری اموال.

یکی از عوامل تعدیل کننده این درخواست ،رفتن به وادی خاموشان است که در آن بزرگان و قدرتمندان و ثروتمندان جهان با یک لباس سفید هم شکل آرمیده اند و چیزی جز کفن همراه خود نبرده اند.

همین دیدار ،سبب می شود که انسان از حرص و آز خویش بکاهد. در  روایاتی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده این نکته تصریح شده است.

پیامبر گرامی می فرمایند:

«کنت نهیتکم عن زیارة القبور. ألا فزوروها فإنها ترق القلب و تدمع العین و تذکر الآخرة»(3) ؛من شما را از زیارت قبور نهی کرده بودم -به خاطر این که به زیارت قبور مشرکان می رفتند که خود ممنونع است- اکنون (که قبور مسلمانان و شهیدان در برابر شماست) ،زیارت کنید! زیرا زیارت ،دل ها را نرم و دیدگان را اشک بار می سازد و آخرت را به خاطر می آورد.

و در حدیث دیگر فرمودند:

«زوروا القبور فإنها تذکر الآخرة»(4) ؛گور مردگان را زیارت کنید زیرا آخرت را به یاد شما می آورد.

ام سلمه می گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آْله) فرمودند: «زوروا القبور فإن لکم فیها عبرة» ؛قبور را زیارت کنید زیرا برای شما آموزنده است.

 

زیارت قبور عالمان:

آن چه گفته شد مربوط به زیارت قبور مردم عادی است که کمترین فایده ی آن ،یادآوری مرگ و روز رستاخیز است ولی زیارت تربت عالمان ،اثر دیگری دارد ؛زیرا علاوه بر این که از شخص انان تجلیل می شود ،نوعی ترویج از علم و دانش به شمار می رود و سبب می شود که نسل جوان ،به خاطر احترامی که عالمان -در زندگی و پس از مرگ- دارند به علم ،گرایش پیدا کنند و در شمار آنان درآیند.

 

زیارت تربت شهیدان:

زیارت تربت شهیدان که با خون سرخ خویش از شرف و عزت ملی ،دفاع کرده اند مفهومی فراتر از زیازت قبور افراد عادی دارد. حضور در کنار مرقد آنان ،نوعی بستن پیمان با آنان است که راه آنان را ادامه خواهند داد. برای روشن شدن مطلب مثالی را مطرح می کنیم:

زائر خانه خدا در طواف ،حجر الاسود را استلام می کند. هدف از دست گذاردن بر این سنگ سیاه چیست؟ هدف ،نوعی از دست گذاردن بر این سنگ سیاه چیست؟

هدف ،نوعی پیمان بستن با ابراهیم خلیل(علیه السلام) است که پیوسته در راه آرمان او ،سعی و کوشش کند و چون دست زائر به قهرمان توحید نمی رسد ،دست بر چیزی می گذارد که بازمانده از اوست.

در احادیث اسلامی وارد شده است که زائر خانه ی خدا به هنگام استلام حجر می گوید:

«أمانتی أدیتها و میثاقی تعاهدته لتشهد لی بالموافاة» ؛امانتی که بر ذمه ام ادا کردم و بیعت خود را تجدید نمودم تا به ادای آن گواهی دهی.

از این بیان روشن می شود که چرا اسلام دستور می دهد به زیارت شهیدان أحد و کربلا و دیگر شهدای عزیز بشتابیم ؛زیرا حضور در کنار تربت آنان و یا دستگذاردن بر ضریح و قبر آنان نوعی بستن پیمان با روح و هدف آنان است که زائر راه آنان را تداوم خواهد بخشید.

پس زاریت قبر شهید ،گذشته از تکریم و احترام او ،پاسداری از آرمان های اوست.

حضور در حرم پیامبر صلی الله علیه و آله:

حضور در حرم پیامبر صلی الله علیه و آله گذشته از اینکه قدر شناسی از جان فشانی ها و فدارکاری های اوست ،بیعت با آن حضرت و نشان پایداری بر آرمان های او به شمار می رود.

این مطلب از امام هشتم علیه السلام وارد شده است:

«إن لکل إمام عهدا فی عنق أولیائه و شیعته و إن من تمام الوفاء بالعهد زیارة قبورهم» ؛ هر امامی بر گردن دوستان و شیعیان خویش پیمانی دارد و زیارت قبور پیشوایان، بخشی از عمل به این پیمان است.

تو گویی با این زیارت با پیشوای خود پیمان می بندد که جز راه و رسم آنان ،از راه و رسم دیگری پیروی نکند.

زائر مرقد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) با رهبر خویش چنین گفتگو می کند:

ای رسول خدا! اگر انصار در «عقبه دوم» با تو بیعت کردند تا از حریم رسالت دفاع کنند و یا گروهی از مهاجر و انصار در «حدیبیه» زیر شجره با تو بیعت کردند تا از دین خدا دفاع کنند ،من نیز ای شفیع امت! با حضور در حرم و تماس با تربت پاک تو ،با تو بیعت می کنم که پاسدار آرمان های تو باشم ،گرد شرک و گناه نگردم و از تو می خواهم که برایم از درگاه الهی طلب آمرزش کنی.

اگر گردشگران عالم برای دیدار آثار باستانی و مناظر زیبا ،رنج سفر برخود هموار می کنند ؛من با دویدن در بیابان و خفتن در کنار خار مغیلان ،خواهان زیارت مرقد تو هستم. از آنجا که دستم به تو نمی رسد ،تربت و را می بویم و می بوسم.

 

پی نوشت:

1. مصباح المنیر ،ص354

2. سوره لقمان ،آیه 30

3. کنز العمال ،ج15 ،حدیث 42555

4. صحیح مسلم ،ج2 ،ص671

5. وسائل الشیعه ،ج10 ،باب44 از ابواب مزار